Liefhebbers in de Philharmonie

Berliner Philharmonie met een bijzondere plek voor concerten.

Philharmonie vol tijdens lunchconcert.

Kijk ook naar de korte video onderaan dit artikel.

Zo langzamerhand staat het in vele toeristengidsjes vermeld, ook al wordt het in het concertprogramma onopvallend aangegeven: dinsdag 13.00 uur lunchconcert. Pas een week van te voren was bekend wie de uitvoerenden zouden zijn en welke muziek ten gehore zal worden gebracht. Op 3 december 2019 zijn dat Martin Stegner (viool), Taneli Turunen (cello en zang) en Esko Laine (contrabas). Zij spelen van de Goldbergvariaties (J.S.Bach) een aria, de variaties 1-30, een aria da capo en als totaal andere toegift een gezongen tango in het Fins, dat is echt een ding van Taneli Turunen

Een avond klassieke muziek in dat bijzondere gebouw, de Berliner Philharmonie kost al snel tussen de  30 en 80 euro, maar dit lunchconcert kosteloos. Giften na afloop gaan naar UNICEF.

Al  vanaf een uur of twaalf, vanuit komen muziekliefhebbers naar de Philharmonie wandelen. Bewoners uit de omgeving spreken met elkaar af om weer naar concert te gaan. Bezoekers aan Berlijn die het weten, willen in hun volle toeristische programma even een uurtje lunchen en muziek luisteren. Die zijn steevast te laat. Want om kwart voor één is er echt geen plekje meer vrij (dus zorg dat je vóór half een binnen bent) en het  is verboden om binnen wat te eten. Een flesje water, onzichtbaar, is nog net wat de strenge suppoost  toestaat. De Japanse groep die wij op een dinsdag in oktober aantroffen, kon amper een bordje lauwe pasta met saus nuttigen achter de balie. Jongeren komen er ook graag: hun afgeragde fietsen staan vlak bij de ingang en zij studeren vaak in het naastgelegen gebouw, met dezelfde geelkleurige tentdaken als de Philharmonie. En nu, in 2019 mogen geen foto's en filmpjes meer gemaakt worden tijdens het optreden.

Niet in de beroemde/beruchte  concertzaal is de uitvoering. De zaal waarin grote vlakken als het ware zwevend zijn opgehangen om de akoestiek  te verbeteren. Met publiek dat, als in een circus om het orkest heen zit en van alle kanten goed zicht heeft. En een groot, modern uitgevoerd orgel, dat ook voor concerten gebruikt wordt. De bekendste dirigent van de Berliner Philharmoniker, Herbert von Karajan heeft net zo lang laten experimenteren met deze vlakken tot de akoestiek goed was. Die concertzaal, te bereiken langs vele ingewikkelde trappen blijft gesloten. De lunchconcerten vinden plaats in de foyer. Dan blijken die ingewikkelde trappen prima als tribune te gebruiken. Bekijk de foto’s maar eens, die geven een goede indruk van het geheel.

Het is eigenlijk een fantastisch, typisch jaren zestig  gebouw. Architect Scharoun maakte er een wild, vijfhoekig gebouw met tentdak van, volstrekt in tegenspraak met de toen in statige stijl ontworpen  concertzalen. West-Berlijn, die kunstmatige enclave midden in Oost-Duitsland, met  z’n 2,2 miljoen inwoners die min of meer opgesloten zaten, wilde ook zijn deel hebben van de welvaart en culturele overvloed van de Bondsrepubliek. Dus werd er met  extra subsidie van de senaat van West-Berlijn en royale steun van het bedrijfsleven uit West-Duitsland een prachtig recalcitrant gebouw neergezet, speciaal voor de Philharmonie onder leiding van Herbert von Karajan.  De elite van West-Berlijn liet zich er graag zien, maar ook de burgers van de stad vonden de weg naar de uithoek van hun grondgebied. In een hoekje van de Tiergarten, niet ver van de Berlijnse Muur en aardig ver van het centrum (Kurfürstendamm) werd deze ‘circustent van staal en beton’ neergezet.

Geen hoek is 90⁰, alleen de vloeren zijn horizontaal. Het is een prachtig lijnenspel van schuine strepen, steunbalken, trapleuningen, vides, plafonds van beton, afgezet met staal en moderne glas- in-loodramen. Lampen van Deens ontwerp geven een sfeervolle verlichting. En stoelen? Die zijn er niet of nauwelijks. Alleen voor de minder-validen zijn er een kleine honderd in het midden klaargezet. Vanaf het moment dat de deuren open gaan voor het publiek (rond twaalf uur) vullen zich alle hoeken en gaten van de foyer en de plekken met het beste zicht op het kleine podium, waar gespeeld gaat  worden zijn het eerste weg. Hoewel…., ook plekken waar je aangenaam kunt zitten of liggen zijn in trek: het gaat immers om het gehoor?

De traptreden fungeren als tribune, de suppoosten zien er nauwlettend op toe, dat de doorgang open blijft: er zijn immers richtlijnen van de brandweer, die voorschrijven dat ten allen tijde de foyer ontruimd moet kunnen worden.  Ook de balkons tussen de trappen worden gebruikt en er  zijn ook bezoekers die graag tegen de balustrades leunen om naar beneden te kijken. Of stelletjes die gewoon languit gaan liggen: zij legt haar hoofd op zijn dijbenen en met gesloten ogen liggen ze te luisteren.

Want dit is een publiek van liefhebbers. Als het optreden van Lukas Böhm en  Ni Fan (filmpje 2014) gaat beginnen zijn de 1000 aanwezigen doodstil. Je kunt een speld horen vallen. En als de muziek eenmaal begint, geniet ieder op zijn eigen manier. De een luistert met gesloten ogen. De ander leunt tegen haar vriendje aan en speelt met zijn haar. Een oudere dame met grijs opgestoken haar is helemaal gefixeerd op de twee uitvoerenden. Een jongeman kijkt voortdurend rond tijdens het concert.  Een Hollandse vrouw, niet zo tevreden met haar plekje, moet voortdurend verzitten, omdat ze last heeft van haar rug.  Twee jonge vrienden zijn languit gaan liggen, de ogen wijd open starend naar het labyrintisch plafond. Een moeder met haar baby, die zachtjes gaat huilen, maakt zich schielijk uit de voeten.  Een andere moeder met een zoontje van, ik denk een jaar of zeven, fluistert haar kind in wat er gebeurt op het podium. Een oudere heer zet zijn bril op, leest zachtjes aan zijn vrouw voor wat het volgende nummer is. Na elk nummer golft een beschaafd applaus door de foyer.

En ik probeer verstolen opnames te maken van dit alles. Een uur lang is het luisteren, genieten, mediteren bijna en inderdaad, af en toe verzitten op een ongemakkelijke vloer, maar wel met een goed uitzicht op Lukas en Ni, jonge musici van voor in de twintig.

Het leek niet zo spannend, een programma met percussie, maar het was een verrassend melodieuze en muzikale uitvoering, klassiek, modern en experimenteel tegelijk. Marimbafoon en vibrafoon zijn de instrumenten in de eerste nummers, daarna gaan ze tekeer op percussie instrumenten. Het Italiaanse concert van J.S. Bach klinkt bekend en toch weer anders op de twee marimbafoons.  En in hun toegift konden deze twee jonge talenten zich nog even heerlijk uitleven in hun improvisaties. Iedereen is gaan staan, applaus ruist rond,  een enkeling gilt erin extase doorheen en de eerste luisteraars  komen in beweging om de trappen af te dalen. Als je toch iets wil doneren, staat er deze keer een stand van Unicef.

Ook in april 2012 was ik bij zo’n lunchconcert, na een tip van twee Spanjaarden in het Goethe Institut. Hiervan zijn ook foto’s te zien en ik had min of meer dezelfde ervaring: een verrassend mooi concert  in een bijzonder gedeelte van een uniek gebouw.  De foyer van de Philharmonie in Berlijn.

 bijgewerkt december 2019

Lukas Böhm en Ni Fam spelen op marimbafoons

Italienisches Konzert van J.S. Bach, bewerkt voor twee marimbafoons, bekende muziek op een bijzonder instrument.

Betsy 05.09.2019 13:17

Moet je hiervoor kaartjes reserveren en zo ja waar doe ik dat dan?