"Engagiere dich!"

Doe wat voor een ander en leer er ook nog van!

`We hielpen kinderen in de Grundschule om allerlei proefjes te doen met ruiken, proeven, voelen. En in de pauze gingen we met ze voetballen. Best wel gaaf!`

 april 2012 / oktober 2014

“Engagiere dich!”

Praktisch bij mij om de hoek bevindt zich de Pfefferberg, een locatie in Prenzlauerberg die volop in ontwikkeling is. Er is al het hostel Pfefferbett gevestigd, waar je voordelig kunt ontbijten of warm eten. Er bevindt zich ook een Spaans/Mexicaans restaurant, waar ik de mensen ’s zondags  in de rij zie  staan om te kunnen brunchen en er is een fantastisch met bomen beschaduwd terras, waarin grote oranje, rode en gele bollen hangen. Een geliefd trefpunt op een warme avond met uitzicht op het levendige Senefelderplatz.  Er is ook al een galerie gevestigd plus een werkplaats en er wordt flink gebouwd om onder het voormalige fabriekscomplex een parkeergarage te maken. In het najaar van 2013 is het afgebouwd: hotel, restaurant en garage. En zo is weer een lege plek in het oude Berlijn ingevuld.

Een aantal moderne vergaderplekken is ook ondergebracht in de voormalige bedrijfsgebouwen, waaronder Pfefferwerk Stadtkultur Gmbh. Daar zit ik op een warme namiddag in april met zo’n 25 mensen bij elkaar, waaronder zes middelbare scholieren.

In het kader van de Derde Berliner Stiftungswoche, waarbij allerlei stichtingen, verenigingen en initiatieven zich voorstellen is  hier een presentatie van de Freudenberg Stiftung met als thema; Engagiere dich! Dat wil zoveel zeggen als: doe mee met de maatschappij. Om het nog aardiger te zeggen: ‘Tu’ was für andere und lern’ was dabei’

Deze stichting is actief in zo’n 100 projecten in 11 Bundesländer. (Stand november 2012: 130 scholen in 13 Bundesländer, mei 2017: 150 scholen in 15 Bundesländer) In Berlijn Moabit  doet ze mee met Quadratkilometer Bildung Moabit en werkt daarbij samen met scholen, buurtcentra en instellingen voor gezondheidszorg. Het doel is deze wijk waar veel armen en veel migranten wonen en de oorspronkelijke bewoners wegtrekken naar een hoger plan te brengen. Ook in Neukölln is een Quadratkilometer Bildung opgezet(2006, uitgebreid in 2014 en 2017).

Er wordt een korte uiteenzetting over het werk van de Freudenbergstiftung gegeven. Ze wil niet alleen onderwijs en vorming stimuleren, maar ook participatie van burgers en democratisch bewustzijn van jongvolwassenen. Door samenwerkingsverbanden op te zoeken of op te zetten kan de sociale cohesie in een wijk verbeterd worden. 

De stichting mag beschikken over de rente die jaarlijks vrijkomt van een groot kapitaal van sponsoren, waar ze verder niet aan kan komen.  Gezien de economische ontwikkelingen vanaf  2008 heeft ze haar ambities moeten aanpassen aan de verminderde rente-inkomsten, maar nu 'Deutschland brummt' en het gebrek aan gekwalificeerde arbeidskrachten begint te knellen wordt er door sponsoren weer meer kapitaal ter beschikking gesteld. De stichting krijgt in Berlijn aanvullende steun van de stadsregering. De afdeling Onderwijs, Jeugd en Wetenschappen betaalt de lerares die het project in Moabit coördineert. (stand 20120.

Na de korte inleiding wordt de voorstelronde overgeslagen, wat jammer is, want ik had graag willen weten, wie er waren en wat voor functie of  verantwoordelijkheid men heeft. Bovendien had ik een tekst voorbereid over mijn aanwezigheid en de Nederlandse situatie. Bij ons is het fenomeen ´maatschappelijke stage´ ontstaan, waarbij jongeren uit het voortgezet onderwijs een stageplek zoeken om ervaring op te doen. En zelfs kinderen in de basisschool  krijgen de verantwoordelijkheid om activiteiten te ondernemen of bijvoorbeeld geld voor een goed doel te verzamelen.

Carla Gellert  begeleidt vier scholen vanuit dit Kompetenzzentrum,  is duidelijk nerveus, heeft al drie keer alle apparatuur gecheckt en werkt nu in hoog tempo een Powerpointpresentatie af. Ze leest keurig op wat er staat. Dit is jammer want van enige interactie met de aanwezigen is geen sprake. De zes jongeren zitten beleefd hun beurt af te wachten, zo schijnt het. Je zou bijna vergeten dat het om hen  en hun betrokkenheid gaat.

In de praktijk komt het erop neer dat men jongeren in contact wil brengen met de maatschappelijk nuttige activiteiten, teneinde hen voor te bereiden op de verantwoordelijkheid binnen en buiten hun toekomstige beroep. Het is een vorm van ervaringsleren, iets waarbij zelfstandigheid en verantwoordelijkheid is inbegrepen. Burgerzin: is dat misschien een goede term? Het komt deels overeen met de ‘maatschappelijke stage’ die scholieren in Nederland doen.

Wat betreft de projecten die gezocht worden voor scholieren worden er wel voorwaarden gesteld:

 -          ze moeten met relevante problemen aan de gang, aangereikt door de wijk, de gemeente, de stad.

-          het moet deel uitmaken van het leerplan, dus geen activiteit na schooltijd.

-          het moet werk of een samenwerkingspartner zijn buiten de school.

-          er moet begeleiding zijn en reflectie in de vorm van een verslag, een werkstuk, een reportage.

-          deelnemen van begin tot het eind: dus overleggen, plannen, afspraken vastleggen, uitvoeren, tussentijds bijstellen, afronden.

-         het moet ´feestelijk´ , met een ‘ceremonie’ of met een ander officieel moment of document worden afgesloten.

 Dat de praktijk weerbarstig is blijkt uit het verslag van een lerares van de 1.Gemeinschaftsschule Berlin Mitte, een middelbare school in Moabit . In de wijk wonen veel gezinnen , dus ook jongeren met wat Duitsers zo fraai noemen ‘Migrationshintergrund’ dat wil zeggen allochtonen of kinderen van allochtonen of immigranten met Duitse voorouders ( Russen bijvoorbeeld) en Roma. Natuurlijk wonen er ook rasechte Berlijners in de wijk en veel inwoners die vanwege sterk gestegen huren zijn uitgeweken naar Moabit. De jongens en meiden van deze school willen best iets doen, maar de lerares stuit o.a. op weerstand van collega’s die sputteren, omdat  een deel van hun reguliere lesuren moet worden ingeleverd. Ze twijfelen er ook aan of de leerlingen, die iets buiten het schoolgebouw gaan doen, zich werkelijk aan hun taak zullen wijden.

De lerares had dit nooit met haar beperkt aantal taakuren kunnen verwezenlijken, maar krijgt de helft van haar werktijd vergoed door de stadsregering om alles te kunnen coördineren.  Uiteindelijk wordt er twee uur ‘levensbeschouwing’ van het rooster gebruikt om de leerlingen elders in te zetten. Dat is ook nog een hele puzzel want een kinderdagverblijf heeft op een ander moment behoefte aan extra hulp dan bijvoorbeeld een huiswerkbegeleidingsklas. En in het verzorgingshuis zijn er ook tijden, waarop leerlingen een handje kunnen helpen, die niet overeenkomen met hun lesuren.

Gelukkig kreeg de lerares assistentie van een voormalige lerares, nu vrijwilligster bij de kerk en gezamenlijk hebben zij een klas en de betrokken instellingen voorbereid op de maatschappelijke stage. De jongeren werd geleerd zich goed voor te bereiden:  ze informeerden zich over instellingen in de wijk, kwamen soms zelf met een voorstel, moesten een motivatiebrief schrijven en informeerden zich over rechten en plichten van de stage. Indirect geeft deze activiteit een impuls aan de lessen Duits, schrijfvaardigheid en taalvaardigheid. De instellingen moesten voor een vorm van begeleiding zorgen, hoe minimaal ook en meewerken aan een verslag dat elke leerling ging maken.

Al dit werk gebeurde in september en oktober. Van november tot en met april konden de jongeren daadwerkelijk meedraaien; dat was het moment waarop het echt interessant begon te worden, althans dit hoorden we van hen op het eind van de bijeenkomst.

De tweede praktijkervaring was een heel andere. In Wilmersdorf (in het westen van de stad) werd het organiseren door twee door het stadsdeel betaalde jeugdwerkers verricht en loopt het project al iets langer. Jongeren worden daar voornamelijk ingezet bij kinderdagverblijven, jeugdkampen, huiswerkbegeleiding en sporttoernooien. De jongerenwerker die daarover vertelde, deed dat met veel enthousiasme en overtuiging. Zij bood aan haar ervaringen te delen.

De volgende spreker vertelde over projecten in de ‘alte Bundesländer’,  d.w.z. voormalig West-Duitsland. Daar is  de formule al langer succesvol: Hamburg als grote stad met probleemwijken ging eind jaren negentig Berlijn al voor. De aanloop is moeilijk, maar ook in Berlijn zal het naar zijn mening langzaamaan beter gaan.

Eindelijk, na een paar toespelingen daarop door de aanwezigen, konden de jongeren zelf over hun eigen ervaringen vertellen.

Eén jongen, fors, zwaar met lang haar en veel te grote schoenen vertelde over zijn werk in de basisschool, waarbij hij kleine groepjes kinderen ging voorlezen en hen liet praten over het verhaal, zodat ‘ze nog beter Duits gingen leren’. Hij vond het ‘superleuk’, voelde dat hij gewaardeerd werd door de leerkrachten (dat was vroeger niet zo) en merkte dat kinderen naar zijn komst uitkeken. In de pauze ging hij met hen voetballen, dat vonden ze helemaal geweldig. Hij overwoog nu zelfs een opleiding te doen richting klassenassistent of misschien wel leraar, hoewel zijn vooropleiding daarvoor nu nog ontoereikend is.

Zijn klasgenoot, met kortgeschoren hoofd, vertelde dat hij proefjes met jonge kinderen deed en na verwonderde blikken en een enkele glimlach legt hij dat snel uit. Experimenten met iets proeven, iets ruiken, iets voelen, dingetjes van techniek in elkaar zetten en uit elkaar halen, dat soort dingen.  

Twee meisjes vertelden beurtelings over hun assistentie in de Kindertagesstätte, waarbij het volgens hen handig is dat ze zelf ook Turks kennen, zodat ze de kleine kinderen nog beter kunnen helpen. Een klasgenote van hen, die er niet  bij was heeft acht weken elke vrijdag meegeholpen in een bloemenwinkel en wil nu doorgaan in dat werk, zodra haar schoolopleiding is afgerond.

Dan was er het verhaal van een jongen die wekelijks rond etenstijd tussen de middag hielp in een verzorgingshuis: maaltijden rondbrengen of ouderen helpen bij het eten. Enerzijds vond hij dat zeer confronterend – ‘al die mensen zijn gewoon best wel hartstikke ziek of gehandicapt’ - , anderzijds heeft hij veel verhalen van hen gehoord over de wijk Moabit, waar hij zelf ook geboren en getogen is.

Eén jongen vertelde, ook namens zijn kameraad die niet mee was, dat ze samen geholpen hebben in een fietsenreparatiewerkplaats aan de Birkenstraße.Van oude fietsen haalden ze de bruikbare onderdelen en konden ze tweedehandsfietsen maken, die werden verkocht.  Hij houdt nu veel meer van techniek, denkt erover om niet meer een vage commerciële opleiding te doen, maar meer een concreet technische richting te volgen.

Een meisje was wat minder positief. Ze moest echt haar uren maken en ook nog een verslag maken, dat was qua Duits helemaal moeilijk, vond ze. Ze gaf bijles rekenen en wiskunde in een buurthuis aan kinderen die hun huiswerk daar moesten maken. Ze vond het echt niks om met kinderen te werken.

Eén jongen hielp in de werkplaats van een computerwinkel: printers weer op gang brengen, harde schijven van gecrashte computers zien te redden en meer specifieke problemen. Hij was een spelletjesnerd, zoals hij zei en vindt het nu ´supercool´ om mensen op weg te helpen, die hun laptop of computer niet goed kennen. Bovendien neemt hij oude mobieltjes in, die hij datavrij maakt, zodat ze met een nieuwe SIM-kaart weer gebruikt kunnen worden door kinderen van de basisschool. Een prepaidkaart met een klein tegoed is dan precies genoeg om hun ouders te kunnen bellen.

Al deze scholieren kwamen pas na 17.00 uur, eigenlijk ver na hun schooltijd aan de beurt met hun verhaal. Ze werden door hun eigen lerares uitvoerig bedankt, kregen een  CD-bon en wilden toen eigenlijk wel naar huis. Van de gelegenheid tot vragen stellen en reageren werd spaarzaam gebruik gemaakt. Tegen 18.00 uur werd de middag afgesloten door een medewerker van de Freudenbergstiftung. Mijns inziens had de bijeenkomst aan kracht gewonnen als de scholieren eerder over hun ervaringen hadden kunnen vertellen. En tot meer interactie was het gekomen als de kant en klare – je kunt ook zeggen goed voorbereide – verhalen van de verschillende deelnemers makkelijker onderbroken hadden kunnen worden. Het neemt niet weg dat het werk van deze stichting zeer nuttig is en voortgezet moet kunnen worden.

Volgt nog een bijdrage over werk van de Freundenberg stichting in  Charlottenburg.

Zum Beispiel die Helen-Keller-Schule in Berlin-Charlottenburg. Dort unterstützen die Schülerinnen und Schüler einmal wöchentlich für zwei Unterrichtsstunden soziale Einrichtungen, wie Kindertagesstätten, Seniorenheime, die Bahnhofsmission oder eine Gartenarbeitsschule. Sie bieten Vorlesestunden und Fußballtraining für Kinder an, gestalten Bastelnachmittage, planen Ausflüge mit Senioren oder pflanzen Bäume.

Jedes Schuljahr werden drei Einsatzphasen zu je acht Wochen festgelegt. So erhält jeder Schüler die Möglichkeit, sich in verschiedenen Bereichen zu engagieren. Die Erfahrungen der Schülerinnen und Schüler werden mit den Lehrerinnen und Lehrern im Unterricht diskutiert und fächerspezifisch aufgearbeitet. In Arbeitslehre geht es um „soziale Arbeit" und das Einschätzen eigener Kompetenzen, im Deutschunterricht werden z.B. Erlebnisschilderungen und persönliche Stellungnahmen zu der Arbeit in den sozialen Einrichtungen verfasst. Die dabei aufgeworfenen gesellschaftlichen Fragen werden im Religionsunterricht erörtert.

Am Ende des Schuljahres beurteilen die Schülerinnen und Schüler ihre Erfahrungen und Eindrücke, die sie in den sozialen Einrichtungen gewinnen konnten, mittels eines schriftlichen Fragebogens. Zudem erhalten sie ein Teilnehmerzertifikat und gestalten eine gemeinsame Abschlussfeier.

artikel geschreven augustus 2012, gepubliceerd januari 2013, aangevuld oktober 2014 en maart 2018.

2019 zijn er in de wijk Neukölln zo'n 30 plekken waar de FreudenbergStiftung actief is.

En in Moabit zijn er zo'n  20 plekken,  waar de stichting actief is. 

Alexander 24.10.2017 20:59

Kwadratkilometer: ist das auch einen Projekt der Freudenbergstiftung?